Нумаях пулмасть Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӗҫченӗн Геннадий Дегтярёвӑн «Тӑван чӗлхе культури» кӗнеки кун ҫути курнӑ. Ӑна асӑннӑ институтӑн Ӑслӑлӑх канашӗ йышӑннипе пичетленӗ. Тӑван чӗлхене юратакансемшӗн, унпа тӗрӗс пуплеме тата ҫырма ӑнтӑлакансемшӗн ку вӑл чӑннипех те хаклӑ ӗҫ.

Монографин ум сӑмахӗнче автор палӑртнӑ тӑрӑх, «чӑваш ӑслӑлӑхӗшӗн чӗлхе культурин ыйтӑвӗсем яланах ҫивӗч пулнӑ». Маларах хаҫат-журнал чӗлхи пирки, стилистикӑпа лексика тата орфографипе орфоэпи ыйтӑвӗсемпе, куҫару чӗлхи ҫинчен кӗнекесем тӑтӑшах пичетленнӗ, ӑслӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗсем иртнӗ. Унтанпа Атӑлта сахал мар шыв юхса иртнӗ. Чӗлхе пӗр вырӑнта тӑмасть. Геннадий Дегтярёв шухӑшланӑ тӑрӑх, «хальхи пуплевӗн тӗп уйрӑмлӑхӗ - вариантлӑхпа дублетлӑх хунаса кайни, пӗр ӑнлавах ӑрасна ятпа палӑртма хӑтланни».

Геннадий Дегтярёвӑн монографийӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарти урамсен, Шупашкрати урам-тӳремӗн, тӗп хулари кӗперсен, Шупашкар йышӗнчи ял-поселок урамӗсен ячӗсемпе паллаштарнӑ. Адресӑн пӗтӗмӗшле элеменчӗсем те пур унта, магазинри вывескӑпа кӑтартмӑшсен тӗслӗхӗсем те, техникумсемпе училищӗсен ячӗсем те тата ытти паха материал та.

Малалла...

Килйыш. Немцев В.Л. карччынӗ.

Пире атте-анне тӑван чӗлхене вӗрентет. Анчах та тӑван чӗлхе атте-анне ҫинче ҫеҫ тытӑнса тӑма пултараймасть.

Хальхи саманара ҫакӑ пушшех те тӗрӗс.

Акӑ эпир чӑвашла калаҫатпӑр, ҫыратпӑр, вулатпӑр. Ҫак япала хӑшне-пӗрне хӑйне хӑй пулса пырать пек туйӑнать пулмалла. Анчах та ку пачах та апла мар. Тӗнчере нимӗн те хӑйне хӑй, хӑй еккипе пулса пымасть. Пурин те хайӗн йӗрки пур.

Эпир ҫакнашкал хамӑр чӗлхепе усӑ курассишӗн нумай-нумай ҫын тар кӑларса тӑрӑшнӑ. Атте-анне ҫеҫ мар! Тӑрӑшнӑ вӗрентевҫӗсем, методистсем, чиновниксем, политиксем, ҫыравҫӑсем, мусӑкҫӑсем, ӑславҫӑсем... Пинӗ-пинӗпе!

Ҫавсем тӑрӑшман пулсан паян ним те пулас ҫукчӗ.

Улатӑр районӗнчи Кивӗ Эйпеҫри Лебедевсен килйышӗ

Ӗнтӗ миҫемӗш ҫул ӗнтӗ пирӗн пуҫа минретеҫҫӗ: ятарласа патшалӑх тӑрӑшни ним тума та кирлӗ мар, ашшӗ-амашӗ чӑвашла вӗренткелени те ҫитӗ!

Малалла...

Чӑвашла ҫырнӑ текстри йӑнӑшсене шырамалли хатӗрӗн ҫӗнӗ версийӗ тухрӗ. Ӑна эсир ятарлӑ сайтран уҫласа илме пултаратӑр.

Ҫӗнӗ версире сӑмахсен йышӗ 30 пин ҫурӑ патне. Улшӑнусен ытларах пайӗпе паллӑ ячӗсем ҫумне «-и» аффикс хушӑнса пулнӑ формӑсемпе ҫыхӑннӑ. Ҫӗнӗ верси ытти йышши сӑмахсемпе те пуянланчӗ.

Чӑвашла ҫырнӑ текстра йӑнӑшсене шырамалли хатӗре унӑн ятарлӑ сайтӗнчен уҫласа илме пултаратӑр. Унтах текста тӗрӗслесе илме те май пур. Ҫавӑн пекех вӑл сайтра браузерсем тата офис программисем валли хатӗрленӗ хушӑмсене уҫласа илме пулать. Эпир хамӑр енчен LibroOffice офис программипе тата Mozilla Firefox браузерпа уса курма сӗнетпӗр. Вӗсенче чӑвашла текста тӗрӗслеме питӗ меллӗ, ытлашши чӑрмавсем сиксе тухмаҫҫӗ.

Геннадий Дегтярёв вӗрентекенне аса илет

Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче ӗнер, пӗтӗм тӗнче Тӑван чӗлхе кунне уявланӑ кун, Михаил Иванович Скворцов профессор ҫуралнӑранпа 85 ҫул ҫитнине халалланӑ «Ырми-канми словарь ӑсти Михаил Иванович Скворцов профессор» фотокурав уҫӑлчӗ. Кунта паллӑ словарь ӑстин ӗҫне хаклакансем пухӑнчӗҫ — тӑванӗсемпе тусӗсем, вӗренекенӗсем, студентсем, пӗр ҫуртра пурӑнакан кӳршисем, ӑслӑлӑх анинче пӗрле вӑй хунисем. Вӗсем пурте хӑйсен сӑмахӗнче Михаил Ивановичӑн пысӑк ӗҫне палӑртрӗҫ.

«Ырми-канми словарь ӑсти Михаил Иванович Скворцов профессор» тесе ят панӑ фотокурав паллӑ профессорӑн пӗтӗм кун-ҫулӗпе паллаштарать — инҫетри Египетран пуҫласа пурнӑҫӗн юлашки кунӗсемчченех. Кунта Каирти тусӗсемпе пӗрле тунӑ сӑнсем те, Хусан университетӗнче вӗреннӗ вӑхӑтрисем те, вӗренӳ институтӗнче ӳкерӗннисем те пур. Фотосӑнсенче Михаил Скворцов пурнӑҫӗн тӗрлӗ саманчӗпе паллашма пулать: кану вӑхӑтӗнчисемпе те, ҫемйипе пӗрле тунисемпе те, ӗҫтешӗсемпе пӗрле ӳкерӗннисемпе те. Вӗсенче паллӑ профессорӑн пӗтӗм кун-ҫулне йӗрлесе тухма пулать.

Фотокурав темиҫе эрне гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче пулӗ.

Малалла...

Сар.ru сӑнӗ

Паян, нарӑс уйӑхӗн 21-мӗшӗнче, Пӗтӗм тӗнчери тӑван чӗлхе кунӗнче, Шупашкарта чӑваш чӗлхипе литературин олимпиади иртнӗ. Кун пирки Чӑваш Енӗн Вӗрентӳпе ҫамрӑксен политикин министерстви хыпарлать.

Официаллӑ сайтра палӑртнӑ тӑрӑх, регионсен хушшинчи ҫак олимпиадӑна 149 вӗренекен хутшӑннӑ. Пурте вӗсем тӑван районӗн шайӗнчи олимпиадӑра ҫӗнтернӗ е призер пулса тӑнӑ. Палӑртса хӑвармалла, чӑваш чӗлхи олимпиадине Пушкӑртстан, Тутарстан республикисенчи, Чӗмпӗр облаҫӗнчи шкулсенче вӗренекен чӑваш ачисем те хутшӑннӑ. Йӗркелӳҫӗсем ыйтусене шкул ачисем тӗпчев ӗҫне хутшӑнма хӑнӑхчӑр тесе хӑйнеевӗрлӗ хатӗрленӗ.

Аса илтерер, Пӗтӗм тӗнчери тӑван чӗлхе кунне вара ЮНЕСКОн Тӗп конференцийӗн пуҫарӑвӗпе 1999 ҫултанпа паллӑ тӑваҫҫӗ.

Паян, нарӑсӑн 21-мӗшӗнче, пӗтӗм тӗнче Тӑван чӗлхе кунне уявлать.

Кунталӑкра (календарьте) ҫакнашкал уяв пуррине халӑх пӗлсех каймастчӗ. Чӑваш чӗлхин уявӗ тесен акан 25-мӗшне аса илетчӗҫ. Чӗлхе пирки калаҫма, унӑн йывӑрлӑхӗсене сӳтсе явма халӑхӑн ҫав кун кӑначчӗ. Пӗтӗм тӗнчери Тӑван чӗлхе кунӗ те пурри пирки пӗлсех каймастчӗҫ.

Ҫавах та юлашки ҫулсенче ку уяв пӗлтерӗшӗ ӳссе те ӳссе пырать. Ҫулран ҫул ӑна анлӑрах та анлӑрах паллӑ тӑваҫҫӗ. Гуманитари институчӗпе вӗренӳ заведенийӗсенче уява халалласа тӗрлӗ мероприятисем ирттересси йӑлана кӗчӗ ӗнтӗ. Тепӗр май каласан, пирӗн тӑван чӗлхен шӑпи халӑха вӑйлӑрах та вӑйлӑрах пӑшӑрхантарма пуҫлани курӑнать.

Паллах, Чӑваш халӑх сайчӗ те ҫак куна хӑйне май палӑртмасӑр ирттерсе яма пултараймасть. Ҫавӑнпа та эпир паян пӗр ыйту ҫӗклесшӗн. Вӑл вырӑсла калаҫассипе, тӗрлӗ мероприятисенче сӑмах каланӑ чухне вырӑс чӗлхи ҫине куҫнипе ҫыхӑннӑ. Ытларах чухне вӗсем ҫакна «пурне те ӑнланма пултӑр» тенипе сӑлтавлаҫҫӗ. Вырӑсла куҫнӑ чухне те малтан кун пирки асӑнса та хӑвараҫҫӗ.

Ман шутпа ҫакӑ чӑваш халӑх культурин, уйрӑмах унӑн чӗлхин, чи хӑрушӑ чирӗсенчен пӗри.

Малалла...

«Хавал» ҫуллахи уйлӑх ҫулсеренех пуҫтарӑнать. Кӑҫал ӑна тӑххӑрмӗш хут йӗркелӗҫ.

Уйлӑха кӑҫал та Жан-Марк Леклер (Йомо) музыкант тата юрӑҫ, эсперантист тата полиглот, окситан чӗлхине аталантарасишӗн ҫунакан хастар килӗ. Кун пирки «Хавал» уйлӑх «Контактра» халӑх ушкӑнӗнче пӗлтернӗ.

Ӑна хӑшӗсем эсперанто чӗлхипе «Ĉeboksaro» (чӑв. Шупашкар) юрӑ хайлани тӑрӑх пӗлеҫҫӗ. Чӑвашсен «Илемлӗ» юррине вара вӑл эсперанто чӗлхине куҫарнӑ — «Belas ĝi».

Жан-Марк Леклер (Йомо) ячӗ Гиннесӑн рекордсен кӗнекине кӗнӗ иккен.

«Хавал» уйлӑхра Жан-Марк тӑван, окситан, чӗлхипе паллаштарӗ, диско-концерт лартӗ. Пӗлтӗр те хӑна уйлӑхра хӑйӗн пултарулӑхӗпе тӗлӗнтернӗ.

Чӑваш чӗлхи вӗренмелли уйлӑха пӗлтӗр Японири Масая Сещимо та килнӗччӗ. Компьютер администраторӗнче ӗҫлекен 31 ҫулти ҫамрӑк вырӑсла пӗлменрен ыттисемпе эсперантӑлла е акӑлчанла калаҫнӑччӗ.

Нарӑс уйӑхӗн 15-мӗшӗнчен пуҫласа ака уйӑхӗн 1-мӗшӗччен Чӑваш чӗлхин инҫет вӗренӳ центрӗ «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш – 2018» видеоконкурс ирттерет. Конкурса йӗркелесе ирттерме пулашакансен йышӗнче Атнер Хусанкай ӑсчах тата Николай Ишентей сӑвӑҫ пулӗҫ.

Ӑмӑртӑва йӗркелекенсем пурӗ 7 номинаци хатӗрленӗ: «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш: ача-пӑча сӑввисем» (шкул ҫулне ҫитменнисем валли); «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш: ача-пӑча вӑййисем»; «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш: ача-пӑча юррисем»; «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш: пуҫламӑш класс сӑввисем»; «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш: Митта Ваҫлей сӑввисем»; «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш: Николай Ишентей сӑввисем»; «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш: чи лайӑх видео».

Сӑвӑ вулакансен http://pecekse.chuvash.org сайтра регистрациленмелле, ӳкермелли хайлава суйласа илмелле. Юрлакансен уйрӑм майпа ҫырӑнмалла — хӑйсен заявленийӗсене вӗсен civhim2@yandex.ru электрон адреспа ярса памалла.

Конкурс йӗрки-шывне пирӗн сайтран илме май пур: Конкурс положенийӗ.

Тинех пулчӗ! «Пятерочка» лавкка чӑвашланчӗ. Ку куҫарусене гуманитари институтӗнче ҫулталӑк каяллах хатӗрлесе панӑччӗ. Вӑхӑт иртсе пынӑ май (саккаслаканӗ — ҫав лавккасем валли пӳлӗмсене хатӗрлекен организаци) сайт ятӗнчен ҫыру та ҫырасшӑнччӗ — вӗсене хатӗрлесе панӑ куҫарусемпе хӑҫан усӑ курӗҫ-ши тесе ыйтасшӑнччӗ. Куҫарусемпе районта уҫакан лавккасенче кӑна усӑ курасси те шиклентеретчӗ. Ак халӗ вара, ҫулталӑк иртнӗ хыҫҫӑн, чӑвашла куҫарусем тинех пурнӑҫа кӗнӗ иккен.

Савӑнмалла кӑна. «Пятерочка» хуҫисене ырӑ сӑмахпа асӑнмалла, мухтамалла. Кам та пулин ҫак ӗҫе тӑваех пуль тетӗп. Унсӑрӑн хамӑра хисеплеме те кирлӗ мар.

Халӑх тетелӗнче вырнаҫтарнӑ сӑнсем ҫине «Пӑтӑ, кумаляк» ҫырни лекнӗ. Шӑп ҫак сӑн самай калаҫу пуҫарчӗ те. Пурне те «кумаляк» сӑмах мӗне пӗлтерни кӑсӑклантара пуҫларӗ. «Кумаляк» маншӑн тутарла пек илтӗнет», — текенни те тупӑнчӗ. Ку сӑмах чылайӑшне интереслентерсе янӑран ун пирки пӗчӗк тӗпчев ирттерес терӗм.

«Хлопья» тенӗ чухне, паллах, сӑмах «овсяные хлопья» пирки пырать. Ун куҫарӑвӗ М.

Малалла...

Чӑваш Енри наципе культура аталанӑвӗн «Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗ Пушкӑртстанра чӑваш чӗлхипе литературине вӗренмелли кӗнекесем ҫителӗксӗррине тӳре-шарана пӗлтернӗ. Шкулта чӑвашла вӗрентмелли кӗнекесемпе тивӗҫтерменнине унтисем систернӗ иккен.

Ҫавӑн хыҫҫӑн «Ирӗклӗх» хастарӗсем Чӑваш Республикин вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министрӗ тата Чӑваш кӗнеке издательствин пуҫлӑхӗ ячӗпе электрон ҫыру шӑрҫаланӑ.

«Шкул ачисене йӗркеллӗ вӗренӳ кӗнекисемпе тӳлевсӗррӗн те ҫителӗклӗн тивӗҫтерессишӗн патшалӑх яваплӑ», — тенӗ ҫырура.

Пушкӑртстанрисем «Ирӗклӗхе» шкулсенче 1990, 2003-мӗш ҫулсенче пичетленсе тухнӑ кӗнекесемпе усӑ курнине, кашни ачана кирлӗ чухлӗ кӗнеке ҫитменнине пӗлтернӗ иккен.

«Чӑваш нацин пысӑк пайӗ республика тулашӗнче пурӑнать. [...] Чӑваш чӗлхипе литературине тивӗҫлӗн вӗренме те пултарайман чӑваш халӑхӗн пуласлӑхӗ те иккӗленӳллӗ», — шухӑшне палӑртнӑ «Ирӗклӗх».